باشد که تقوا پیشه کنید.
این مطلب در تاریخ 4 مرداد 1393 در سایت تبیان با عنوان «تضمین سود یک ساله تنها با یک شرط!» منتشر شد. (+)
«لَعَلَّکُم تَتَّقون»؛ عبارتی است که در پایان 6 آیه قرآن کریم قرار گرفته و در زبان فارسی، به این مضمون ترجمه شده است: «باشد که تقوا پیشه کنید».
خداوند متعال تقوا را نتیجه عمل به دستورات خود در این 6 آیه قرآن با لفظ واحد بیان نموده است؛ از دستور به عدم سستی در پایبندی به فرامین الاهی[1] تا عبودیت و بندگی خدا[2]، از قصاص جانی[3] تا روزه داری[4].
تقوا چیست؟
حفاظت و مراقبت شدید، این معنایی است که از واژه تقوا برداشت می‌شود. تقوا حالتی است که انسان را از خطا و گناه باز داشته و او را بر اطاعات و عبودیت خداوند وا می‌دارد.
در فرهنگ اسلامی، تقوا، رهاورد اهتمام مسلمان در اجرای احکام و عمل به دستورات شرع است. ملکه‌ای که فرد را از تخلف از صراط مستقیم باز داشته و همواره اجتناب از بی‌راهه‌ها را برای او بازخوانی می‌کند. تقوا حفاظ جاده هدایت است.
پاداش روزه داری
برخی ثمره روزه‌داری را تنها یاد گرسنگان و فقیران می‌دانند. اما اگر تنها همین حکمت صیام بود، نمی‌بایست بر فقرا و گرسنگان واجب می‌شد. وجوب روزه بر فقرا خود گواه بر وجود حکمت دیگری برای آن است که غنی و فقیر را باهم در بر می‌گیرد.
یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَى الَّذینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ.
«ای مؤمنان، همانطور که بر مردمان پیش از شما روزه واجب بود، بر شما نیز واجب شده است، باشد که تقوا پیشه کنید.» آیه 183 سوره بقره که در آن، تقوا ثمره روزه داری دانسته شده است.
خداوند متعال در این آیه ثمره روزه داری را حصول تقوا بیان نموده است. اما نه به صورت قطعی که در این صورت باید «لتتقون» میفرمود. بلکه به صورت امیدوارانه، چراکه انسان صاحب اختیار است و می‌تواند تقوا پیشه نکند. هرچند روزه داری، او را به سمت تقوا بکشاند اما در نهایت این خود اوست که راه متقین را انتخاب می‌کند و خود را از پاداش روزه‌داری محروم نمی‌کند. علاوه بر این که روزه داری به تنهایی شرط کافی برای تقوا نیست، هرچند شرطی لازم است.
فضیلت تقوا
خداوند در آیه 13 سوره حجرات فرموده است؛ إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُم. تقوا عامل محبوبیت نزد خداوند است. روزه، مقام و بزرگواری انسان را در نزد خداوند بالا می‌برد. علاوه بر این که شرط قبولی عبادات، باتقوا بودن انسان است.[5]
در دنیا نیز فرد متقی، برتر از دیگران است؛ چرا که تقوا، عامل برتری دو مجتهد هم سطح است. تقوا، عامل ترجیح امام جماعت در بین چند امام است.
چون که صد آمد نود هم پیش ماست
شهوت شکم و شهوت جنسی وجه مشترک بین همه انسان‌هاست؛ چه غنی، چه فقیر. چه آخرت گرا و چه شکم‌باره. مؤثرترین راه در مبارزه با این شهوات، روزه است. اگر افراد مدتى از این تمایلات پرهیز کنند، به تدریج نیروى خویشتندارى از گناهان در آنان قوت گرفته و بر اراده خود مسلط مىشوند. آن‌گاه در برابر هر گناهى عنان اختیار از کف نداده، و در تقرب به خداى سبحان دچار سستى نمىگردند. چرا که آنها یک ماه خود را به تبعیت از خداوند در امور عادی و مباح، عادت داده اند از این رو اطاعت خداوند در امور واجب و حرام برای آنها آسان‌تر خواهد شد. مانند گیاهان گلخانه‌ای؛ گیاهان گلخانه‌ای مراقبت‌هایی بیشتر از حد معمول دریافت می‌کنند. همین امر، رسیدگی به آنها در امور ضروری مثل آبیاری، غنی سازی خاک و نوررسانی را آسان‌تر می‌کند.
فراموش نکنیم؛ همانگونه که نماز مانع گناه می‌شود و اگر مانع نشد نماز نیست[6]، روزه نیز باید زمینه ساز تقوا باشد که اگر زمینه ساز نشد، روزه نیست. از همین روست که علما فرموده اند: چه روزه دارانی که روزه ندارند و چه روزه ندارانی که روزه هستند. افرادی که با وجود خودداری از اکل و شرب، خود را رها گذارده اند و از گناه دوری نمی‌کنند. این افراد هرچند در ظاهر روزه دارند اما چون زمینه‌ای از تقوا در اعمالشان نمایان نیست، در حقیقت روزه ندارند.
ثمره یک ماه، پاداش یک سال
یاری رسانی روزه در کسب فضیلت تقوا روشن است؛ گرسنگی و تشنگی خود رهایی از برخی تعلقات دنیایی و توجه بیشتر به خداوند است. بر اثر گرسنگی و تشنگی و ضعفی که در بدن حاصل می شود تمایلات نفسانی و شهوانی کاسته شده و نفس سرکش، رام می‌شود. و اما فضایلی که در باب افزایش اجر امور معنوی مثل قرائت ادعیه و قرآن ذکر شده نیز خود مشوقی برای روی گرداندن از جاده انحراف است. همه این امور در طول یک ماه شخص را به ترک گناه و پرهیز از انحراف می‌کشاند. از این رو، روزه، زمینه تقوای یک ماه را تأمین می‌کند. اما در صورت پایبندی به این تقوا در طول همین یک ماه، زمینه تقواپیشگی و پرهیزگاری در بعد از ماه مضان نیز فراهم خواهد شد. مانند فردی که مدتی را در قرنطینه بگذراند؛ علاوه بر این که از سلامت خود در آن مدت برخوردار بوده، می‌تواند در ادامه حیات خود نیز از آن بهره ببرد.
البته اگر این عبارت آیه 183 سوره بقره را با نظایر آن بسنجیم، مناسب‌تر است که تقوا را توشه‌ای برای بعد از ماه رمضان بدانیم.
[1] آیه 63 بقره، 153 انعام، 171 اعراف
[2] آیه 21 بقره
[3] آیه 179 بقره
[4] آیه 183 بقره
[5] إِنَّما یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقینَ ؛ مائده، آیه 27.
[6] َ إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَر؛ عنکبوت آیه 45.
