شیوه های برخورد امام هادی ع با غالیان - قسمت اول
مقدمه
همواره افرادی در صراط مستقیمی که خداوند از طریق انبیاء و اولیاء به مردم نشان داده است، دچار لغزش می‌شوند؛ عده‌ای در طی طریق، کوتاهی می‌کنند و عده‌ای دچار افراط می‌شوند. اما همیشه، سعادت از آن رهروان مسیر هدایت است که پیرو کتاب خدا و رسول الله هستند.[1]
در بین این دو گروه، خطر افراطیان بیشتر است، چرا که آن‌ها بدترین مخلوقات هستند؛ آن‌ها عظمت خداوند را کوچک جلوه می‌دهند و ربوبیتش را در مخلوقاتش می‌بینند. از این رو از مشرکان و نامسلمانان نیز خطرناک‌ترند.[3] همین امر اهمیت برخورد و ایستادگی در برابر این گروه را تبیین می‌کند.
عملکرد انبیاء و اولیاء الهی، که راهنمایان حقیقی مؤمنین به شمار می‌آیند، در این عرصه الگوی مناسبی است. امامان شیعه ع هر یک به مقتضای شرایط و اقتضائات، در برابر این انحرافات ایستادگی کرده‌اند و برخوردهای مناسب جهت ریشه‌کنی این جریانات را از خود نشان داده‌اند. در این مقاله، به شیوه‌های رفتاری امام علی النقی ع جهت برخورد و جلوگیری از گسترش افکار غالیان می‌پردازیم.
شناخت رفتارهای امام هادی ع در این عرصه از چند جهت اهمیت دارد؛ بنا بر معتقدات شیعه، ائمه ع پس از جد بزرگوارشان ص، به عنوان شارحان دین اسلام و الگوهای عملی برای مسلمین مطرح هستند، رفتار آن‌ها جزو سنت به شمار می‌آید و برای هر مسلمانی حجت است. دوران امام هادی ع از آن جهت که در اواخر عصر ظهور واقع شده بود از اهمیتی دوچندان برخوردار است؛ چراکه امام در تدارک واگذاری اداره امورات دینی به وکلا و نواب خود بود و همچنین، کنترل و حصر امام از جانب حاکمان تشدید شده و به تبع آن دسترسی مردم به ایشان محدودتر می‌شد. از این جهت عرصه برای سوء استفاده منحرفان، بیشتر فراهم می‌گشت. علاوه بر این که برخوردهای امام با این افراد، بسیار متنوع بود تا جایی که از تکذیب و لعن تا فرمان به قتل آن‌ها را در بر می‌گرفت. همین امر بر انگیزه شناخت روش‌های مقابله امام می‌افزاید.
از جمله مشکلاتی که در روند این تحقیق، وجود داشت، کمبود منابع در این موضوع بود؛ غیر از اینکه سیره امام هادی ع کمتر مورد عنایت محققان و علما قرار گرفته است، تمرکز همین منابع اندک نیز، بر روی دوران حیات امام ع در زمان متوکل عباسی و نحوه تعامل ایشان با حکومت است. پر‌رنگ‌ترین منبع در زمینه موضوع این تحقیق، کتاب رجال کشی است که بسیاری از منابع دیگر، مطالب آن را منعکس کرده‌اند. بنابراین علاوه بر دسترسی محدود نگارنده، کمبود منابع نیز، مزید بر علت است.
این مقاله، در دو بخش، تنظیم شده است: بخش اول، پیرامون تعریف مختصر غالی و غلو و معرفی غلات زمان امام هادی ع است. بخش دوم، در بیان سیره امام در برخورد با این پدیده و داعیانش می‌باشد.
[1] الیمینُ والشِّمالُ مَضَلَّةٌ والطَّریقُ الْوُسطَى هی الْجادَّةُ عَلَیها یَأْتِی الْکِتَابُ وآثَارُ النُّبوَّة ؛ امام علی ع، کافی، ج8، ص68.
[2] إذَا رَأَیْتُمْ أَهْلَ الرَّیْبِ والْبِدَعِ مِنْ بَعْدِی فَأَظْهِرُوا الْبَرَاءَةَ مِنْهُمْ وَأَکْثِرُوا مِنْ سَبِّهِم وَالْقَوْلَ فِیهِمْ وَالْوَقِیعَةَ وَبَاهِتُوهُمْ کَیْلَایَطْمَعُوا فِی الْفَسَادِ فِی الْإِسْلَامِ وَیَحْذَرَهُمُ النَّاسُ وَلَایَتَعَلَّمُوا مِنْ بِدَعِهِم ؛ پیامبر اکرم ص، کافی، ج2، ص375.
[3] إنَّ الْغُلَاةَ شَرُّ خَلْقِ اللَّهِ، یُصَغِّرُونَ عَظَمَةَ اللَّهِ، وَیَدَّعُونَ الرُّبُوبِیَّةَ لِعِبَادِ اللَّهِ، وَاللَّهِ إنَّ الْغُلَاةَ شَرٌّ مِنَ الْیَهُودِ وَالنَّصارى وَالْمَجُوسَ وَالَّذِینَ أَشْرَکُوا؛ امام صادق ع، أمالی شیخ طوسی، ص650.
